Malta’ya sürülmeden Samsun’a "Yazar: Ekrem Hayri PEKER" (BELGESEL TARİH)

"Malta’ya sürülmeden Samsun’a"

Yazar: Ekrem Hayri PEKER

Belgesel Tarih - 25 Kasım 2018

MÜTAREKE DÖNEMİNDE MUSTAFA KEMAL PAŞA'NIN İSTANBUL'DAKİ FAALİYETLERİ 
(30 EKİM 1918 – 16 MAYIS 1919)

Atatürk’ün İstiklal Harbi’ni kazanması, I. Dünya Savaşı galiplerinin planlarını bozması, Sevr yerine Lozan Antlaşması sonrasında Osmanlı’nın bakiyesini üzerinde emirlik, krallık kurmayıp, Türkiye Cumhuriyetini kurması; bununla yetinmeyip ülkeyi çağdaşlaştırarak “Muassır medeniyet seviyesi”nin yolunu açması sadece İngilizleri üzmedi. Savaş esnasında emperyalistlerle işbirliği yapanların, padişahlığın, sonra hilafetin kaldırılarak şeri devletten çağdaş devlet anlayışına geçilmesi, ülke içindeki muhalifleri de çok üzdü.

1950’lerden sonra bazı tarikatlar Atatürk düşmanlığını açığa vurdular. NATO’ya girmemizden sonra bu 1970’lerde Suudi Arabistan’la işbirliği yaparak hızla bu alana girdi. ABD-İngiliz ortaklığının çevirdiği ilk filmi 15 Temmuz’da gördük. Dizinin diğer bölümlerini de zamanla göreceğiz. Günümüz tarikatları içinde siyasete bulaşmayanı yok denecek kadar az. Siyasete bulaşanlarında dış güçler tarafından nasıl kullanıldığını görüyoruz.

Cumhuriyetin kurucusu iki konuda hiç taviz vermedi. Malta’ya sürülenlere sahip çıktı ve daha savaş bitmeden Malta sürgünlerini kurtardı. Bunun için Anadolu’daki İngilizleri tutuklattı. Bu konuda hiç taviz vermedi. İngilizlerin çeşitli tekliflerini “Hepsi bırakılacak” diye reddetti. Sonunda İngilizler hepsini serbest bırakmak zorunda kaldılar.

Diğeri de “Ermeni komitacılar” tarafından şehit edilenlerin ailelerine sahip çıktı.”İzmir Suikasti” vakasına kadar İttihat ve Terakki mensuplarını dışlamadı, hepsine sahip çıktı.

Atatürk, Malta’ya sürülenleri dışlamadı. Aksine sahip çıktı, ordunun ve devletin üst kademelerinde görevlendirdi.

“Ermeni Kırımı” iddiasıyla Malta’ya sürülenlerin hiçbirisi bu suçlamayla yargılanmadı. Zira İstanbul’u işgal edenler işbirlikçilerine rağmen bu konuda ne İstanbul’da, ne Londra’da, ne de Paris’te belge bulamadılar. ABD’den bu konuda yardım istedilerse de “YOK” cevabını aldılar. Savaş sırasında yazdırılan mavi kitaplar, beyaz kitaplar bu konuda hiçbir işe yaramadı.

Bütün yaşananlara rağmen, emperyalistler ve günümüzdeki dinci ve liberal görünümlü işbirlikçileri Atatürk’ün İngilizlerin adamı yaftasıyla karalamaya utanmadılar.

Ülkemizde Malta sürgünleri üzerine en detaylı araştırmayı emekli Büyükelçi Bilal N. Şimşir yapmıştır. Bilal Şimşir, İngiliz belgeleri üzerine yaptığı araştırmaların sonucunda bulduğu sürüleceklere ait bir belgede Mustafa Kemal Paşa’nın da adını buldu. Şimşir, bu belgeyi 1973 yılında yazdığı “İngiliz Belgelerinde Atatürk, Cilt I, s:3-4, no:1, TTK Yayınları, Ankara, 1973) bu belgeyi yayınlamıştır.

Mustafa kemal Paşa, Samsun’a çıkmasından 80 gün önce İngilizlerin hazırladığı kara listede yer almıştır. İngiliz haberalma subayı Yüzbaşı Hoyland’ın hazırladığı 28 Şubat 1919 günlü büyük kara listede Mustafa Kemal Paşa’nın da adı da vardır. Paşanın adı, İstanbul’da bulunan ve “azledilip sürülecek”kişilerin başında yer almaktadır. Onun arkasında yer alanlar; Yaveri Cevat Bey(Gürer), Yarbay Kel Ali (Çetinkaya), Halil Paşa (Killi),Kâzım Karabekir Paşa, İsmet Bey (İnönü) ve daha bir çok Türk subayının adı yer alıyordu.

Bu kara liste İstanbul’daki İngiliz Haberalma Merkezinden Londra’ya, Askeri Haber Alma başkanlığına yollanmıştır. Oradan 12 Nisan 1919 günlü bir yazıyla İngiliz Dışişleri Bakanlığı’na iletmiştir.

Kararın uygulamaya geçilememesinin en başta gelen sebebi, İngilizlerin yazışmalarla çok vakit kaybetmesidir. Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşlarını kapsayan kara liste, İstanbul’dan Londra’ya gönderilinceye kadar epeyce zaman geçmiştir. İngiliz Dışişleri Bakanlığı ise hazırlıktan bir buçuk ay sonra ulaşmıştır. Sonra, o günlerde İngilizler o kadar çok kara listeler hazırlamışlardı ki, listelerdeki bütün kişileri aynı anda yakalamak olanaksız derecede güçtü. Hangi listeden işe başlayacaklarını, önce kimi tutuklayacaklarını adeta şaşırmış gibidirler. İngilizler tutsaklarına kötü davranmaktan sanık kişilere öncelik vermişlerdir. (s.75-76)

Atatürk, Rauf Orbay’ın Meclis İngilizler tarafından basıldığında İstanbul’dan kaçması için telgraf çekmiş ve para göndermiştir. Ancak Rauf Orbay, işgal altında bir şehirde meclisin çalışamayacağını göstermek için kaçmamıştır. Bu olaydan sonra milletvekilleri Atatürk’ün çağrısı üzerine Ankara’ya gittiler. Milli Mücadele Anakara^da toplanan TBMM tarafından yürütülmüştür.

İngiliz Büyükelçisi Türkiye’deki etkin yerlerdeki kişiler üzerine Londra’ya gizli bir rapor gönderir. 11 ocak 1928 tarihinde Londra’ya gönderdiği “İleri Gelen Türk Şahsiyetleri-Leading Turkısh Personalities” başlıklı gizli raporunda Malta’da zulüm görmüş kişilerin adları yer almaktadır.

Raporda yer alan kişiler:
-Mustafa Abdülhalik (Renda)
-Ahmet Ağaoğlu
-Ali Bey (Çetinkaya)
-Ali Fethi Bey (Okyar)
-Ali Cenani Bey
-Ali Sait Paşa (Alpaytogan)
-Hüseyin Cahit Bey (Yalçın)
-Hüseyin Rauf Bey (Orbay)
-Celal Nuri Bey (İleri)
-Cevat Paşa (Çobanlı)
-Rahmi Bey
-Mehmet Sabri Bey (Toprak)
-Şükrü Kaya Bey
İngiliz Büyükelçisi Clerk, Musul probleminin çözülmesinden sonra Türk-İngiliz ilişkilerini geliştirmek için büyük çaba harcar. Ancak bir yanda Cemiyet-i Akvam vasıtasıyla meselenin İngilizlerin isteğine göre çözülmesinin yarattığı sıkıntı bir yana, elçi nereye kafasını çevirse devlet yönetiminde bulunan Malta sürgünleriyle karşılaşır. Meclis dışişleri komisyonu başkanı Malta’ya İngilizler tarafından sürülmüş olan Şükrü Kaya’dır.

Elçi George Clerk, Türkiye Üzerine 1928 Yıllık raporunda Türkiye ile ilişkilerini geliştirmeye çalıştıklarını anlatarak; “işgal günlerinden beri süren Türklerin İngiltere’ye karşı olan tutumları değişmeye başladı. Ama şüphe devam ediyor. Kabinenin yarısı eski Malta sürgünlerinden oluşuyor”.

İngilizlerle olan soğukluk, II. Dünya Savaşı öncesi Avrupa’daki gidişatı gören Mustafa Kemal Atatürk’ün Londra’ya Fethi Okyar’ı Büyükelçi atamasıyla ortadan kalkar. Atatürk, bu atamayla Almanya’yı da Türkiye’nin kendileriyle aynı safta olmayacağı konusunda uyarmış oluyordu.

KAYNAKÇA:
-Ahmad, Feroz, İttihat ve Terakki, İstanbul-2010
-Akşin, Sina, İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele, İstanbul-2004
-Apak, Rahmi, Yetmişlik Bir Subayın Hatıraları, Ankara-1988
-Aydemir, Şevket Süreyya, Enver Paşa, İstanbul-1975
-Bardakçı, Murat, Talat Paşa’nın Evrak-ı Metrukesi, İstanbul-2013
-Bozkurt, Abdurrahman, İtilaf Devletlerinin İstanbul’da İşgal Yönetimi, Ankara-2014
-Çiçek, Hikmet. Dr.Bahattin Şakir, İstanbul-2007
-Enver Paşa’nın Anıları, Hazırlayan: Halil Erdoğan Cengiz, İstanbul
-Halaçoğlu, Yusuf, Ermeni Tehciri, İstanbul-2010
-Kabacalı, Alpay, Talat Paşa’nın Anıları, İstanbul-2011
-Kandemir, Feridun, Rauf Orbay, İstanbul-1965
-Karaköse, Nejdet, Nuri Paşa, İstanbul-2012
-Kutay, Cemal, Rauf Orbay, Hayat ve Hatıratım, İstanbul-1997
-Mardin, Şerif, Jön Türklerin Siyasi Fikirleri (1895-1908), İstanbul-1992
-Sorgun, Taylan, Halil Paşa, İttihat ve Terakki’den Cumhuriyete Bitmeyen Savaş, İstanbul
-Sorgun, Taylan, Mütareke Dönemi, İstanbul-2007
-Şimşir. B.N, Osmanlı Ermenileri, Ankara-2011
- Şimşir. B.N,Malta sürgünleri, Ankara-1985
-Tetik, Ahmet, Teşkilat-ı Mahsusa, İstanbul-2014
-Ulubelen, Erol, İngiliz Gizli Belgelerinde Türkiye, İstanbul-1967
-Yalçın, Küçük, Gizli Tarih, İstanbul-2006

SÜRGÜN LİSTESİ
İsim Sürgün dönemi Rütbesi, görevi
Ali İhsan Sabis 29.Mar.19 6. Ordu komutanı
İbrahim Ahmet 29.Mar.19 Ali İhsan Paşa’nın emir onbaşısı, tutuklanan komutanından ayrılmamış, gönüllü sürgüne gitmiştir
Abdülgani Bey 28.May.19 Yarbay
Ahmet Bey 28.May.19 eski Sivas Valisi
Ahmet Cevat Bey 28.May.19 albay, İstanbul merkez kumandanı
Ahmet Haydar Bey 28.May.19 binbaşı
Ahmet Muammer Bey 28.May.19 eski Konya valisi
Ahmet Nesimi Bey 28.May.19 eski Hariciye Nazırı
Ahmet Tevfik Bey 28.May.19 albay
Ali Fethi Okyar 28.May.19 eski Dahiliye Nazırı, Sofya sefiri, mebus
Atıf Bey 28.May.19 Ankara mebusu
Celal Bey 28.May.19 Albay
Cemal Efendi 28.May.19 Yüzbaşı
Faik Bey 28.May.19 eski Merzifon kaymakamı
Fazıl Berki Tümtürk 28.May.19 eski Çankırı mebusu
Ferit Bey 28.May.19 İttihat ve Terakki katibi
Gani Bey 28.May.19 İttihatçı
Habip Bey 28.May.19 Bolu mebusu
Hacı Ahmet Paşa 28.May.19 Enver Paşa’nın babası
Doktor Halil Bey 28.May.19 Yüzbaşı
Hasan Fehmi Bey 28.May.19 Sinop mebusu
Ürgüplü Mustafa Hayri Efendi 28.May.19 Şeyhülislam
Hazım Bey 28.May.19 Binbaşı
Hilmi Bey 28.May.19 Kırklareli Mutasarrıfı
Hoca Rıfat Efendi 28.May.19 İttihat ve Terakki temsilcisi
Hüseyin Cahit Yalçın 28.May.19 İstanbul mebusu, gazeteci
Hüseyin Kadri Bey 28.May.19 Karesi mebusu
İbrahim Bedrettin Bey 28.May.19 Diyarbakır Valisi
İbrahim Hakkı Bey 28.May.19 binbaşı
İsmail Canbulat 28.May.19 eski Dahiliye Nazırı
Kemal Bey 28.May.19 Belli değil
Macit Bey 28.May.19 Divan-ı Muhasebat Memuru
Mazlum Bey 28.May.19 Binbaşı
Mehmet Sabit Sağıroğlu 28.May.19 eski Sivas Valisi
Sabri Toprak 28.May.19 Saruhan Mebusu
Mehmet Tevfik Bey 28.May.19 Yarbay, Kaymakam
Memduh Bey 28.May.19 eski Musul Valisi
Mithat Şükrü Bleda 28.May.19 eski Maarif Nazırı, Burdur Mebusu, İttihat ve Terakki Genel Sekreteri
Mustafa Asım bey 28.May.19 eski Of Mutasarrıfı
Mümtaz Bey 28.May.19 Emekli Yarbay
Nevzat Bey 28.May.19 Yüzbaşı
Ömer Bey 28.May.19 Binbaşı
Rahmi Arslan 28.May.19 eski İzmir Valisi
Rıza Hamit Bey 28.May.19 Bursa Mebusu
Saip İbrahim Pirzade 28.May.19 Şurayı Devlet Reisi, Nazır
Salah Cimcoz 28.May.19 İstanbul Mebusu
Sami Bey 28.May.19 Albay
Süleyman Numan Paşa 28.May.19 Ordu Sıhhiye Müfettişi
Süleyman Sudi Bey 28.May.19 Tokat Mebusu
Şerafettin Efendi 28.May.19 Yüzbaşı
Şükrü Kaya 28.May.19 Mülkiye Müfettişi
Tahir Cevdet Bey 28.May.19 eski Ankara Valisi
Tevfik Hadi Bey 28.May.19 Siyasi Polis Müdürü
Mehmet Ubeydullah Hatipoğlu 28.May.19 İzmir mebusu
Veli Necdet Bey 28.May.19 Dahiliye Nazırlığı Müsteşarı
Yusuf Ziya Bey 28.May.19 Emekli Binbaşı, İttihat ve Terakki Üyesi
Zekeriya Zihni Bey 28.May.19 eski Edirne Valisi
Cihangirzade İbrahim Bey 02.Haz.19 Güneybatı Kafkasya Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı
Alibeyzade Mehmet Bey 02.Haz.19 Güneybatı Kafkasya Cumhuriyeti Kars valisi
Cihangirzade Hasan Han 02.Haz.19 Güneybatı Kafkasya Cumhuriyeti Savunma Bakanı
Cihangirzade Aziz Bey 02.Haz.19 Güneybatı Kafkasya Cumhuriyeti Adalet Bakanı
Mehmetoğlu Muhlis Bey 02.Haz.19 Güneybatı Kafkasya Cumhuriyeti PTT Genel Müdürü
Matvey Radjinski 02.Haz.19 Güneybatı Kafkasya Cumhuriyeti Rus Şura üyesi
Musa Salah Bey 02.Haz.19 Güneybatı Kafkasya Cumhuriyeti Polis Müdürü
Pavlo Camusev 02.Haz.19 Güneybatı Kafkasya Cumhuriyeti Rum Şura Üyesi
Tevhidüddin Mamiloğlu 02.Haz.19 Güneybatı Kafkasya Cumhuriyeti Emniyet Müdürü (Orenburglu Kazak Türkü)
Stefani Vafiades 02.Haz.19 Güneybatı Kafkasya Cumhuriyeti Rum Şura Üyesi, Sosyal Yardım Bakanı
Yusufoğlu Yusuf Bey 02.Haz.19 Güneybatı Kafkasya Cumhuriyeti Şura Üyesi, Gıda Bakanı
Abbas Halim Paşa 21.Eyl.19 Prens, Eski Nafia Nazırı, Sadrazam Sait Halim Paşa’nın kardeşi.
Ahmet Ağaoğlu 21.Eyl.19 Afyonkarahisar mebusu, Darülfünün hocası, yazar
Ali Münif Bey 21.Eyl.19 eski Nafia Nazırı
Hacı Adil Bey 21.Eyl.19 mebus
Halil Menteşe 21.Eyl.19 İttihat ve Terakki üyesi
Hüseyin Tosun 21.Eyl.19 Milli Telgraf Ajansı sahibi ve müdürü
Kara Kemal 21.Eyl.19 eski İaşe Nazırı
Mahmut Kamil Paşa 21.Eyl.19 5. Ordu Komutanı
Sait Halim Paşa 21.Eyl.19 Prens, eski Sadrazam
Ziya Gökalp 21.Eyl.19 Ergani-Maden Mebusu, Darülfünün hocası, yazar
Mehmet Arif Bey 28.Oca.20 Binbaşı
Nuri Bitlisi 28.Oca.20 Çavuş
Faik Kaltakkıran 22.Mar.20 mebus
Ahmet Şevket Bey 22.Mar.20 İstanbul Müstahkem Mevki Komutanı
Cemal Mersinli 22.Mar.20 ordu komutanı
Çürüksulu Mahmut Paşa 22.Mar.20 komutan
Hasan Tahsin Uzer 22.Mar.20 eski Şam ve Erzurum valisi
Hüseyin Rauf Orbay 22.Mar.20 eski Bahriye Nazırı, Sivas mebusu
İsmail Cevat Çobanlı 22.Mar.20 komutan
Mehmet Esat Işık 22.Mar.20 askeri tabip
Mehmet Şeref Aykut 22.Mar.20
Kara Vasıf(Mustafa Vasıf Karakol) 22.Mar.20 Karakol Cemiyeti’nin kurucusu
Köstenceli Numan Usta 22.Mar.20 Zeytinburnu Fabrikasında Ustabaşı
Ahmet Emin Yalman 27.Mar.20 Gazeteci
Ali Çetinkaya 27.Mar.20 eski Afyon mebusu
Ali Sait Paşa 27.Mar.20
Ali Seyyit Bey 27.Mar.20 aşiret reisi
Celal Nuri İleri 27.Mar.20
Ebüzziyazade Velit Paşa 27.Mar.20
Enis Avni (Aka Gündüz) 27.Mar.20 yazar
Hilmi Abdülkadir 27.Mar.20
İslam Ali 27.Mar.20
Mehmet Eczacıbaşı 27.Mar.20 Eczacı
Mehmet Muammer İra 27.Mar.20 İstanbul Polisi Siyasi Kısım Müdürü
Rafet Paşa 27.Mar.20
Süleyman Nazif 27.Mar.20 eski Musul ve Bağdat valisi, yazar
Acenta Mustafa Kırzade 20.May.20 Tacir
Doktor Abdüsselami Paşa 20.May.20 Emekli general, eski Yemen komutanı
Mehmet Kamil Bey 20.May.20 Musullu gazeteci
Hacı Ahmet Bey 31.May.20 Sivas İttihat ve Terakki Delegesi
Mustafa Reşat Bey 31.May.20 İstanbul Siyasi Polis Müdürü
Agâh Bey 07.Haz.20
Basri Bey 07.Haz.20 yarbay, Cevat Paşa’nın damadı
Mustafa Abdülhalik Renda 07.Haz.20 eski Bitlis Valisi
Ali Cenani 13.Haz.20 eski Halep ve Antep mebusu
Andavallı Mehmet Ağa 13.Haz.20
Murat Bey 13.Haz.20
Süleyman Faik Paşa 13.Haz.20
Yakup Şevki Subaşı 13.Haz.20 9. Ordu Komutanı
Ali Nazmi Bey 06.Ağu.20
İlyas Sami Muş 19.Ağu.20 Muş mebusu
Mehmet Atıf Bey 19.Ağu.20
Mehmet Nazım Bey 19.Ağu.20
Süleyman Necmi Bey 19.Ağu.20
Sefer Bey 12.Eyl.20
Burhanettin Hakkı Bey 20.Eyl.20
Mehmet Nuri Bey 20.Eyl.20
Mehmet Rıfat Bey 20.Eyl.20
Cemal Oğuz Bey 05.Eki.20
Mehmet Ali Bey 05.Eki.20
Ahmet Şükrü Bey eski Maarif Nazırı, mebus
Eşref Sencer Kuşçubaşı Teşkilat-ı Mahsusa
İsmail Müştak Mayokan Yazar, mebus
Kazım Bey Albay, Enver Paşa’nın kayınbiraderi
Mürsel Bakü Tümgeneral, mebus
Galatalı Şevki Bey Miralay, Malta’ya sürgüne gönderilinceye kadar Karakol örgütünün başı
Yunus Nadi Abalıoğlu Gazeteci, Yeni Gün gazetesi sahibi



Ekrem Hayri PEKERKimya mühendisi, araştırmacı, yazar, STK yöneticisi. Bursa Mustafa Kemal Paşa’da (1954) doğdu. Anadolu Üniversitesi Kimya Mühendisliği bölümü mezunu. TUBİTAK veri tabanına kayıtlı “Teknoloji tabanlı Başlangıç Firmalarına Özel İş Geliştirme” mentörü, C Grubu iş Güvenliği uzmanı olarak Nano kimyasalların tekstil materyallerine uygulamalar konusunda üniversitelerde konferanslar verdi. Yayınlanmış kitaplarından bazıları: "Kuşçubaşı Hacı Sami Bey", "Özbek Mektupları", "Yeşim Taşı - Ön Türkler ve Türk Tarihinden Kesitler", "Kafkasya'dan Anadolu'ya - Zekeriya Efendi". Belgeseltarih.com kurucu ortağı ve yazarıdır. E-Posta: ekrempeker@gmail.com
DİĞER MAKALELERİ & SON YAZILARI
İznik Sinemaları ve Anılar - 16 Mart 2019
Yenişehir, Anılar ve Sinemaları - 15 Mart 2019
Osmanlı’da Nüfus Sorunu Üzerine - 13 Mart 2019
Şeyh Bedrettin (1358/59 – 1416) - 13 Mart 2019
93 Harbi (1877-1878) Öncesi Anadolu - 13 Mart 2019
Unutturulan Cihangir Osmanlı Padişahı - 9 Mart 2019
Halide Edip’in romanı… Mustafa Kemal Paşa ve “Vurun Kahpeye” - 9 Mart 2019
Tankut Sözeri – Hayatı… Eserleri… - 6 Mart 2019
Bursa Geçit’te Bir Sinema - 27 Ocak 2019
Padişah II. Mahmut Dönemine Farklı Bir Bakış - 5 Ocak 2019
Anadolu’dan Semerkand’a, Semerkand’dan Anadolu’ya bilime yolculuk - 1 Ocak 2019
Runik Yazıyı Okuyan Adam: Kazım Mirşan - 30 Aralık 2018